Piotr III: król-żołnierz, który stracił tron

Kim był Piotr III Romanow?

Dziedzic tronu Szwecji i Rosji

Piotr III Romanow, a właściwie Karol Piotr Ulryk, był postacią, której losy splotły się z dwoma potężnymi monarchiami. Urodzony jako syn Anny Piotrowny, córki cara Piotra I Wielkiego, oraz Karola Fryderyka, księcia Holsztynu, odziedziczył pretensje do tronu zarówno Szwecji, jak i Rosji. Jego młodość upłynęła na dworze holsztyńskim, gdzie był wychowywany z myślą o objęciu szwedzkiej korony. Jednakże, w wyniku politycznych rozgrywek i decyzji carycy Elżbiety, to tron rosyjski stał się jego przeznaczeniem. Mimo że został wyznaczony na następcę, Piotr III nigdy w pełni nie zaakceptował swojej rosyjskiej tożsamości. Jego trudności z nauką języka rosyjskiego i niezdolność do swobodnego posługiwania się nim stanowiły znaczącą barierę w jego relacjach z poddanymi i w procesie integracji z rosyjskim dworem.

Małżeństwo z Katarzyną II

Kluczowym momentem w życiu Piotra III było jego małżeństwo z Katarzyną II, która w momencie ślubu nosiła imię Zofia von Anhalt-Zerbst. Związek ten, zaaranżowany politycznie, okazał się jednak głęboko niedopasowany. Piotr III, znany ze swojej fascynacji kulturą pruską i wojskowością, nie potrafił nawiązać nici porozumienia ze swoją ambitną i inteligentną żoną. Katarzyna, z kolei, z czasem zaczęła budować własne stronnictwo na dworze, zdobywając poparcie wśród wpływowych kręgów rosyjskiej elity. Ich wzajemna niechęć i brak zrozumienia stworzyły napiętą atmosferę, która miała odegrać znaczącą rolę w przyszłych wydarzeniach.

Krótkie panowanie i szokujące reformy

Nagłe zakończenie wojny z Prusami

Objęcie tronu przez Piotra III w 1762 roku zapoczątkowało okres gwałtownych zmian. Jego panowanie, choć krótkotrwałe, było naznaczone szokującymi decyzjami, które wywołały falę niezadowolenia. Najbardziej spektakularnym posunięciem było natychmiastowe przerwanie wojny siedmioletniej z Prusami. Piotr III, będący wielkim admirorem króla Fryderyka II, nie tylko zakończył działania wojenne, ale również zawarł z Prusami sojusz i wycofał wojska rosyjskie z zajętych terenów. Ta decyzja, motywowana osobistą sympatią do pruskiego monarchy, była postrzegana przez wielu Rosjan jako zdrada narodowych interesów. Dodatkowo, car dążył do wojny z Danią w celu odzyskania rodzinnego Holsztynu, planując jednocześnie wspólną politykę z Prusami wobec Rzeczypospolitej, co budziło dalsze obawy o przyszłość Rosji.

Polityka wewnętrzna: amnestia i sekularyzacja

W sferze polityki wewnętrznej Piotr III również wprowadził serię radykalnych zmian. Zniesiono Tajną Kancelarię, narzędzie represji caratu, co było krokiem w stronę liberalizacji. Ogłoszono amnestię, obejmującą więźniów politycznych, oraz wprowadzono nową monetę. Szczególnie kontrowersyjną decyzją była sekularyzacja majątków kościelnych, czyli przejęcie przez państwo dóbr należących do Cerkwi. Choć miało to na celu wzmocnienie finansów państwa i uporządkowanie gospodarki, reformy te, podobnie jak jego fascynacja kulturą pruską i lekceważenie rosyjskich tradycji, spotkały się z silnym oporem ze strony szlachty i duchowieństwa.

Niezadowolenie armii i elity

Polityka Piotra III, obejmująca jego prorosyjską orientację, uwielbienie Prus i Fryderyka II, a także jego ataki na rosyjską kulturę i tożsamość, doprowadziły do pogłębiającego się niezadowolenia w różnych warstwach społeczeństwa. Armia, której Piotr III, jako żołnierz i miłośnik wojskowości, poświęcał wiele uwagi, również odczuwała jego reformy jako uderzenie w jej tradycję i prestiż. Oficerowie gwardii, stanowiący trzon sił zbrojnych i mający duży wpływ na politykę, zaczęli postrzegać cara jako zagrożenie dla stabilności państwa. W tym narastającym chaosie, wokół jego żony Katarzyny II, gromadziło się stronnictwo niezadowolonych, widzących w niej potencjalną alternatywę dla panującego cara.

Spisek i upadek Piotra III

Rola Katarzyny II w zamachu stanu

Niezadowolenie z rządów Piotra III stworzyło podatny grunt dla spisku, w którym kluczową rolę odegrała Katarzyna II. Wiedząc o rosnącej popularności wśród oficerów gwardii i wpływowych kręgach dworskich, rozpoczęła przygotowania do przejęcia władzy. Wykorzystała trudną sytuację polityczną, narastające konflikty i osobiste animozje cara, by zjednoczyć przeciwników Piotra III wokół swojej osoby. Skutecznie manipulując nastrojami i obiecując przywrócenie porządku, zyskała poparcie kluczowych postaci, które odegrały decydującą rolę w obaleniu cara.

Aresztowanie i tragiczna śmierć

W nocy z 8 na 9 lipca 1762 roku, spisek oficerów gwardii, działających w porozumieniu z Katarzyną II, doprowadził do obalenia Piotra III. Carska rodzina została rozdzielona, a sam car, po krótkim oporze, został zmuszony do abdykacji. Następnie osadzono go w areszcie domowym w pałacu w Ropszy, gdzie jego stan zdrowia szybko się pogarszał. Niedługo potem, najprawdopodobniej 17 lipca 1762 roku, Piotr III zmarł. Oficjalna przyczyna śmierci podana w komunikacie brzmiała „atak kolki hemoroidalnej”, co było wygodną zasłoną dymną dla faktycznego zabójstwa. Wiele wskazuje na to, że jego śmierć nie była naturalna, a car został zamordowany na polecenie swojej żony lub jej zwolenników.

Dziedzictwo Piotra III

Pogłoski o przetrwaniu i Pugaczow

Mimo oficjalnej wersji śmierci, po Piotrze III pozostały pogłoski o jego przetrwaniu. Szybka i tajemnicza śmierć cara, połączona z jego kontrowersyjnymi decyzjami, sprawiła, że wielu poddanych nie wierzyło w jego zgon. Te wątpliwości wykorzystał Jemelian Pugaczow, przywódca powstania chłopskiego, który w 1773 roku wystąpił pod imieniem cara Piotra III. Twierdząc, że przeżył i został uwięziony, Pugaczow zyskał ogromne poparcie wśród ludności, co doprowadziło do jednego z największych buntów w historii Rosji. Jego działania pokazały, jak głęboko zakorzenione było niezadowolenie społeczne i jak łatwo można było manipulować wiarą w „dobrego cara”. Warto również wspomnieć o Josephie Odermattie, który w 2016 roku objął urząd jako Piotr III Kościoła Palmariańskiego, co pokazuje, jak długo imię Piotra III rezonuje w różnych kontekstach. W 1796 roku Paweł I, syn Katarzyny II i Piotra III, zorganizował ekshumację szczątków swojego ojca i ponowne pochowanie z honorami, próbując w ten sposób zadośćuczynić za krzywdy wyrządzone przez matkę. Piotr III był również odznaczony Orderem Orła Białego i pruskim Orderem Orła Czarnego, co świadczy o jego pozycji i powiązaniach międzynarodowych.